پلنگ جانوری از پستاندارهای معروف جهان است. در حدود ۲۱ سال عمر می‌کند. زیستگاه و قلمرو ومحیط جنگل‌ها، درخت زارهای باز و بیشه زارها، دشتها و کوهستانها در بخش‌هایی از افریقا ، خاورمیانه و آسیا زیست می‌کند. پلنگ بطور آرام درمیان علفهای بلند ایست کرده دمش را تکان می‌دهد. آنگاه این گربه بزرگ بسوی شکار می‌تازد، یک بز کوهی یا یک آهوئی با چنگالهایش باشکار خود درحال جنگ است. پلنگ شکار را روی زمین می‌کشد وبا ضربه زدن به گردن و گلوی بز کوهی جانور را می‌کشد. پلنگ بجای اینکه شکار را در محل صید بخورد آن را به نقطه دیگری می‌برد، معمولاً شکار را از محل شکار دور می‌سازد. و در جائی امن و محفوظ از چنگ کفتار‌ها کرکس‌ها و روباه‌ها قرار می‌دهد.

پلنگ ایرانی

شهریورماه سال ۱۳۷۲، ماده یوزى به همراه سه توله تشنه خود براى نوشیدن آب وارد باغ هاى اطراف شهر بافق شد. تعدادى افراد غیرمحلى با چوب به مادر و توله‌هایش حمله كردند، مادر موفق شد از این مهلكه جان سالم به در ببرد، اما توله‌ها اسیر دست انسان‌هاى ناآگاه شدند.

دو توله زیر ضربات چوب جان خود را از دست دادند و توله دیگر زخمى و ضرب خورده با كمك مردم بافق و ماموران حفاظت از محیط زیست آن شهرستان نجات یافتند، این توله كه بعدها ماریتا نام گرفت به پارك پردیسان تهران منتقل شد و بعد از ۹ سال اسارت، در سال ۸۲ به دلیل عفونت ریوى جان باخت. ‌به گفته شاهدان عینى، ماده یوز تا مدت‌ها به نزدیكى محل واقعه مى‌آمد و توله‌هایش را صدا مى‌زد.

امسال علاقمندان به یوز آسیایى روز نهم شهریور (سالروز نجات ماریتا) را روز حفاظت از یوزپلنگ نامیدند و در مراسمى یك روزه یوز آسیایى را به عنوان سمبل و میراث طبیعى ایرانیان معرفى كردند.

نسل یوزپلنگ آسیایى در تنها زیستگاهش ایران، در حال انقراض است. خبر جدیدى نیست، اما این خبر در ایران به جز تعدادى علاقه‌مند به محیط ‌زیست، واكنشى را برنیانگیخته است.

وضعیت یوز آسیایى چندان امیدواركننده نیست، البته اقداماتى برای حفظ این گونه در حال انجام است. در گذشته، زیستگاه یوز پراكندگى وسیعى از شبه جزیره عربستان تا هندوستان و تركمنستان داشته است. اما در قرن اخیر بر اساس اطلاعات موجود نسل یوز آسیایى جز در ایران در سایر كشورها منقرض شده است: عراق ۱۹۲۹، كویت ۱۹۴۲، هند ۱۹۴۷، قزاقستان ۱۹۷۰، پاكستان ۱۹۷۲، تركمنستان ۱۹۷۳، عربستان ۱۹۷۳، عمان ۱۹۷۷

 یوزپلنگ آسیایی

زیستگاه‌هاى یوز در ایران: گستره اى از بمپور در بلوچستان تا طبس، پارك ملى گلستان در خراسان، منطقه حفاظت شده خوش ییلاق، پارك ملى توران و پارك ملى كویر (سمنان)، نفت شاه در باختران، منطقه حفاظت شده موته در اصفهان، تمام مناطق یزد، منطقه بهرام گور فارس، حاجى آباد در بندرعباس و پارك ملى خبر، روچون و راور در كرمان در سالهاى قبل زیستگاه یوز آسیایى به شمار مى آمد.

اما در سالهاى اخیر یوز فقط در مناطق نایبندانِ طبس، بافق، دره انجیر و كالمند در استان یزد، ذخیره گاه زیستكره توران و پارك ملى كویر در سمنان، میاندشت در خراسان شمالى و بجستان در خراسان رضوى مشاهده شده است.

 مشخصات یوز آسیایی

یوزپلنگ از خانواده گربه سانان به شمار مى آید كه به دلیل داشتن دست و پایى بلند، بدنى كشیده و باریك و سینه اى فراخ تا حدود زیادى به سگ هاى تازى شبیه است. رنگ بدن یوز نخودى است و خال‌هاى ریز و درشتى آن را پوشانده است.

بسیارى از مردم یوز را با پلنگ اشتباه مى گیرند، اما تفاوت بارز این دو گونه در شكل خال‌هایشان است. در یوز خال‌ها توپر و گرد است، در حالى كه خال‌هاى پلنگ درشت و توخالى و گل مانند است. وجود نوار سیاه رنگى كه از گوشه چشم یوز تا دهان امتداد یافته و به "خط اشك" معروف است نیز از مشخصات بارز یوز به شمار میاید.

یوز سر كوچكى دارد و چشمانش براى بهتر دیدن از پشت بوته‌ها، نسبتا بالا قرار گرفته‌اند. همچنین یوز مى تواند با سرعت ۱۱۰ كیلومتر در ساعت ۵۰۰ متر بدود. یوزپلنگ آسیایى در طبیعت حدود ۱۲ سال زندگى مى كند. یوز ماده مى تواند یك تا هشت مرتبه بین سه تا چهار نوزاد به دنیا بیاورد. نوزاد یوز تا ۲۰ ماهگى باید در كنار مادر باشد تا نحوه شكار و گرفتن طعمه را آموزش ببیند.

خطراتى كه یوز را تهدید مى كند

دشمن طبیعى یوز، سگ‌ گله و پلنگ است. برخلاف تصور اكثر مردم، یوزها حیوانات آرامى هستند و هرگز به دام‌هاى اهلى حمله نمى‌كنند. سام خسروى‌فرد، مشاور پروژه حفاظت از یوز آسیایى در ایران مى گوید: ورود دام به زیستگاه یوز از تهدیدات اصلى زندگى یوزپلنگ است، علاوه بر این‌كه سگ گله ممكن است به یوز حمله كند، چوپانان هم به محض رویارویى با این حیوان با تصویر احتمال حمله یوز به دام‌ها، حیوان را با تیر یا سنگ مى زنند.

از سوى دیگر، با توجه به اینكه وجود آب در زیستگاه اصلى یوز كه دشت‌هاى باز و تپه ماهورهاى واقع در مناطق استپى و بیابانى است، یك موهبت محسوب مى‌شود، دام و بخصوص شتر وقتى سر آبشخور یا چشمه مى‌آیند، آن را اشغال مى كنند و دیگر نه یوز و نه طعمه هایش به آنجا نمى روند. در نتیجه طعمه هاى یوز مهاجرت مى كنند یا مى میرند و به دنبال آن زندگى یوز هم تحت تاثیر قرار مى گیرد.

گفتنى است كه غذاى اصلى این حیوان را آهو، جبیر، قوچ و میش، كل و بز و خرگوش تشكیل مى دهد كه امروزه به دلیل شكار بى‌رویه شكارچیان غیرمجاز مجهز به خودروها و موتورسیكلت‌هاى قدرتمند صحرایى، جمعیت آنها نیز به شدت در حال كاهش است.

 تلاش برای حفظ یوزپلنگ آسیایی

پروژه حفاظت از یوزپلنگ آسیایى، با همكارى برنامه توسعه سازمان ملل و سازمان حفاظت ازمحیط زیست در سال ۲۰۰۱ شروع به كار كرد. اعتبار این پروژه ۷۲۵ هزار دلار بود و سازمان حفاظت از محیط زیست هم تعهد كرد كه معادل همین مقدار پرداخت كند.

هوشنگ ضیایی مدیر پروژه، مى گوید: براى كار مطالعاتى و حفاظتى، ۵ منطقه انتخاب شد كه گمان مى‌رود ۸۰ درصد یوزهاى ایران در آن مناطق پراكنده‌اند. پارك ملى توران، پارك ملى كویر در استان سمنان، منطقه حفاظت شده بافق و پناهگاه‌هاى حیات‌وحش دره انجیر و نایبندان در استان یزد. ۳۲ نفر محیط بان علاقه‌مند هم استخدام كردیم به آنها آموزش دادیم تا ضمن حفاظت از منطقه و آماربردارى، از طریق آنها به مردم محلى آموزش هاى لازم داده شود.

 آمار موجود از یوز آسیایی

با اینكه آمار یوز آسیایى را در ایران گاهى بین ۵۰ تا ۶۰ قلاده و در كل، كمتر از ۱۰۰ قلاده عنوان كرده‌اند، سام خسروى فرد، مشاور پرو‍ژه بین‌المللى حفاظت از یوز آسیایى ترجیح مى‌دهد كه این اعداد را "حدس كارشناسى" بنامد تا "آمار"؛ چرا كه معتقد است یوزپلنگ حیوانى به شدت مخفى كار و فرارى از انسان است، به راحتى خود را در طبیعت استتار مى كند و گستره زیستگاهش بسیار وسیع است. همه این عوامل دست به دست هم مى دهند تا آمارگیرى از این گونه كارى بسیار مشكل شود.

هوشنگ ضیایى، بهترین روش آمارگیرى از یوز در ایران را استفاده از دوربین تله‌اى عنوان مى‌كند. دوربین‌هاى تله‌اى نوعى از دوربین‌هاى اتوماتیك هستند كه با عبور حیوان از جلوى چشمى دوربین، فاصله اى ۱۵ مترى را عكس مى گیرند. در واقع این دوربین‌ها حضور حیوان را هم بواسطه تغییر شدت نور دریافتى در لحظه عبور درمى‌یابند و هم از روى درجه حرارت بدن حیوان.

مراقبت در زمان بیهوشی و انجام عملیات نصب گردنبند جی پ اس بر روی یوزپلنگ -

وى مى‌گوید: ابتدا گذرگاه‌هاى یوز را از روى ردپاى حیوان مشخص كرده، سپس دوربین‌هاى تله‌اى را در آنجا كار مى‌گذاریم. خال‌هاى روى بدن یوز، مانند اثر انگشت انسان، منحصربفرد است. بنابراین از روى عكس‌ها، تعداد یوزها را در آن فاصله، مشخص كرده و با انجام كارهاى آمارى جمعیت یوز آن ناحیه را تخمین مى‌زنند.

 نصب گردنبند ردیاب برروى یوز

ژانویه سال ۲۰۰۷، پروژه رادیوتله مترى و نصب گردنبندهاى ردیاب روى یوزآسیایى براى نخستین بار به صورت عملى آغاز شد. طرف ایرانى این پروژه سازمان حفاظت محیط زیست، دفتر برنامه توسعه سازمان ملل (یو ان دى پى) در ایران و پروژه حفاظت از یوز آسیایى و طرف خارجى آن هم انجمن حفاظت از حیات وحش امریكا (دبلیو سى اس) است .گردنبند ردیاب (جى.پى.اس كولار) شامل یك فرستنده و گیرنده رادیویى و قطعه اى براى تنظیم زمان باز شدن قلاده است.

هومن جوكار، مدیر این پروژه در تهران، هدف از نصب این ردیاب را بدست آوردن اطلاعاتى در مورد زیستگاه، توقف گاه، مسیرهاى رفت و آمد و مهاجرت یوز عنوان كرده و مى گوید این گردنبندها، آنتن زمینى دیگرى دارد كه اگر از یك فاصله اى به گونه نزدیك تر شویم، بدون دسترسى مستقیم به گردنبند، اطلاعات توسط امواج (یو.اچ.اف) به دستگاهى زمینى منتقل مى شود و از كل این اطلاعات، مى توان به رفتارشناسى این حیوان پى برد.

وزن این گردنبدها ۲۸۰ گرم است. محدودیت زمانى این گردنبند باطرى آن است كه جى پى اس آن تا دوسال مى ‌تواند فعال بماند. گردنبندها طورى تنظیم شده اند كه بعد از گذشت ۱۸ ماه، خودبه‌خود باز مى شوند و از روى سیگنال‌هایى كه مى فرستد، متوجه مى شویم كه كجاست.

هومن جوكار نحوه نصب این گردنبندهاى ردیاب را این‌گونه توضیح مى‌دهد: در ابتداى كاربراى گرفتن یوز در محل گذرشان، ۱۳ تله را با فاصله مى‌گذاریم كه مجهز به فرستنده سیگنال هستند. به محض این‌كه حیوان در این تله ها مى افتد، تیم به محل مورد نظر رفته و دامپزشك تیم اقدام به بیهوش كردن یوز مى‌كند. نمونه بردارى از خون و بافت حیوان، نصب گردنبند و جاگذارى میكروچیپى در پشت گردن یوز از اقدامات بعدى گروه است. بعد از آن از دارویى براى به هوش آوردن حیوان استفاده مى كنیم تا حیوان، بیهوش در طبیعت نماند و خطراتى تهدیدش نكند.

وى اضافه مى كند: با استفاده از تجربیاتى كه در افریقا براى نصب گردنبد روى یوز پلنگ آفریقایى داشتیم، در ژانویه در منطقه حفاظت شده بافق (یزد) مستقر شدیم و در نهایت در فوریه به شكل آزمایشى در مرحله اول موفق به نصب این ردیاب روى ۲ یوز و یك پلنگ شدیم. این كار حاصل حدودا دو ماه تلاش شبانه روزى تیم در بیابان بود. اما از آنجا كه براى مطالعات و آمارگیرى حداقل نیاز به ۶ نمونه در یك منطقه داریم، دوباره از آبان ماه همان تیم جمع مى شویم و امیدواریم كه این بار با در اختیار داشتن تجربه بیشتر، روى ۴ نمونه دیگر نیز این ردیاب را وصل كنیم.

نظرات شما عزیزان:

نام :

آدرس ایمیل:

وب سایت/بلاگ :

متن پیام:

نظر خصوصی

 کد را وارد نمایید:

 

 

 

عکس شما

آپلود عکس دلخواه: